Nijhofflezing in Rozet: Wie bouwden de ‘bergjes’? Grafheuvels lang de Veluwezoom

Leendert Louwe Kooijmans, eerder onder meer hoogleraar prehistorische archeologie in Leiden, verzorgt de Nijhofflezing van 2017.

Grafheuvels worden wel gezien als de archeologische icoon van de Veluwe. Die waren letterlijk overal op de hei te vinden. Nu zijn er nog zo’n 1000, maar oorspronkelijk moeten er drie á vier maal zoveel zijn geweest, ten offer gevallen aan zandverstuiving, bosbouw, akkerbouw en allerhande graverij. Een belangrijke concentratie bevindt zich in de dalen van de Heelsumse en Renkumse beken, maar verder naar het oosten ontbreken ze. Dat houdt verband met de ongunstige voor bewoning in de tijd van hun ontstaan.

Hoewel onlosmakelijk onderdeel het landschap was het altijd al duidelijk dat zij mensenwerk waren en stamden uit ‘heidense tijden’. Maar door wie waren ze opgeworpen? Door de Romeinen, de Germanen of nog anderen? En waarom? Wat verbergen ze?

Sedert de aanvang van de archeologie zo’n twee eeuwen geleden is er door opeenvolgende generaties archeologen in ‘de bergjes’ gegraven, eerst nogal amateuristisch, maar naar mate het vak zich ontwikkelde steeds professioneler. Dat geldt ook voor de Veluwezoom. In de loop van de tijd komen we daar iedereen tegen. Het is een soort petite histoire van het heuvelonderzoek, met de heuvels in Warnsborn als de meest nabije opgraving, in 1947.  Al die gegevens – rijp en groen – leren ons dat het niet zo maar zandhopen zijn maar zorgvuldig uit plaggen, en vaak in fasen opgebouwde heuvels met reeksen opeenvolgende bijzettingen, omringd door palissaden of greppels. Zij dateren uit het Late Neolithicum en de Bronstijd, circa 2800-1100 v Chr.  In die lange periode hebben gebruiken en gewoonten voortdurend veranderingen ondergaan, maar het meest intrigerende  is toch wel het begin: waarom is men hiermee opeens begonnen? Waar kwam dat idee  –  en misschien ook de mensen zelf – vandaan?  Op grond van parallelle verschijnselen in de Russische steppen werd al meer dan een eeuw geleden geopperd dat krijgshaftige veeteeltnomaden van daaruit Europa waren binnengetrokken, maar om uiteenlopende redenen is dat idee in de loop van de tijd in diskrediet geraakt. Modern onderzoek, met name van menselijk DNA, laat echter zien dat die oude onderzoekers, ondanks hun beperkte materiaal en middelen, het helemaal niet zo slecht hadden gezien. Alleen is hun verklaring nu veel beter met gegevens onderbouwd.

Let op: deze lezing is in Rozet, Kortestraat 16; entree € 5 voor leden Bibliotheek of Prodesse, anders € 7.

De lezing is in samenwerking met Bibliotheek Arnhem georganiseerd.