Lezingenarchief
2023
24 maart 2023 – In 2008 schreven Bob Roelofs en Jan de Vries ‘De canon van Arnhem’. Inmiddels is de landelijke canon in 2020 ‘herijkt’. Met die invalshoeken en met de nieuwste wetenschappelijke inzichten herschreef Jan de Vries de Arnhemse canon tot ‘een nieuw geschiedenisverhaal’ van de stad. Deze nieuwe ‘herijkte’ canon van Arnhem vertelt de Arnhemse geschiedenis aan de hand van historische bronnen en tijdgenoten. De nieuwe canon zal dit jaar verschijnen. In deze interactieve presentatie geeft Jan de Vries een ‘sneak preview’ van het boek. Welke gebeurtenissen, personen en ontwikkelingen hebben de relatieve tand des tijds overleefd, welke zijn afgevallen en welke zijn erbij gekomen?
Historicus en Prodesselid Jan de Vries werkte veertig jaar wisselend als docent-onderzoeker op de Radboud Universiteit Nijmegen en als geschiedenisleraar op verschillende middelbare scholen. Op zijn historische website Arneym en Facebookpagina staan elke dag nieuwe wetenswaardigheden over Arnhems verleden. Daarnaast houdt hij geregeld lezingen over uiteenlopende historische Arnhemse onderwerpen en het leven van hertog Karel van Gelre. Twee keer (2006 en 2018) werd hij landelijk onderscheiden voor zijn bijzondere verdiensten voor het geschiedenisonderwijs.
24 februari 2023 – In 1847, nu 175 jaar geleden, werd in Arnhem een groot zangersfeest gehouden. De stad was uit de beknellende omwalling gebroken. Er was plek voor een huis voor de muzen, een Musis Sacrum of Huis voor Muziek. Dat was het begin van een lange geschiedenis. Was Musis de oudste concertzaal in Nederland? In ieder geval wel de zaal die 175 jaar op dezelfde plek in gebruik bleef. Op de podia was niet alleen muziek te horen; politieke bijeenkomsten, exposities en zelfs sportwedstrijden hadden er plaats.
In de 19de eeuw werd Musis al vier keer verbouwd, en in de 20ste en 21ste eeuw nog eens vier keer. Het waren grote architectonische en stedenbouwkundige metamorfoses die de tijdgeest verbeeldden. Musis Sacrum bewoog mee met het Nederlandse muziekleven. Soms was ze vroeg in de ontwikkeling en soms wat later dan de grote zalen in de Randstad. Oorlog, bestemmingsplannen en bezuinigingen bedreigden de zaal, maar Musis Sacrum overleefde. Ingrid D. Jacobs vertelt over de beroemde artiesten, de tijdgeest, de herinneringen van Arnhemmers aan hun Musis en vooral over de bewogen geschiedenis van een zaal aan de rand van het land.
Ingrid D. Jacobs is cultuurhistorisch onderzoeker, auteur en verteller. Ze publiceert over kastelen en buitenplaatsen, architectuur en muziekleven, en veel over de Arnhemse geschiedenis. Momenteel doet ze onderzoek naar de Duitse kunsthandel in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zie voor meer informatie www.ideejacobs.nl.
27 januari 2023 – In 1827 begonnen 514 Duitse mannen, vrouwen en kinderen aan een reis om in Brazilië een nieuwe, betere toekomst op te bouwen. Het zou een reis vol hindernissen worden. Eind november werden ze twee weken lang tegengehouden aan de Nederlandse grens bij Lobith. Daarna bleek de Helena en Maria, het schip dat hen naar Brazilië zou brengen, te klein. Op de kade van Den Helder ontstond grote ruzie tussen degenen die al op de boot zaten en degenen die nog aan boord wilden komen. De kapitein besloot het schip snel te laten vertrekken, met als gevolg dat 170 landverhuizers op de kade achterbleven en ouders van hun kinderen gescheiden raakten. De laatsten werden teruggestuurd richting Duitsland. Maar omdat Pruisen de grens dicht hield, bleven ze steken in Arnhem, waar ze in een militaire rijschool werden ondergebracht. Het ontbrak de landverhuizers werkelijk aan alles. Gelukkig waren veel burgers bereid om ze een helpende hand te bieden. Uiteindelijk was het koning Willem I die zich het lot van de landverhuizers in Arnhem aantrok en er voor zorgde dat er begin april 1828 een nieuw schip werd uitgerust om hen naar Brazilië te brengen.
Onno Boonstra (Utrecht 1951) studeerde Sociale Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit van Groningen en was van 1980 tot 2017 verbonden aan de afdeling Geschiedenis van de Radboud Universiteit Nijmegen. Zijn onderzoek gedurende die tijd had vooral betrekking op 19e-eeuwse sociale en demografische geschiedenis en computermethoden voor historisch onderzoek. De laatste jaren heeft hij zich vooral bezig gehouden met allerlei activiteiten die betrekking hebben op de geschiedenis van Arnhem.
2022
25 november 2022 – Vanaf de veertiende tot en met de zeventiende eeuw vormden de Hanzesteden een netwerk dat zich grofweg uitstrekte van de Zuiderzee tot de Baltische Zee. Het doel van deze verbondenheid was om de positie van deze steden en hun kooplieden te handhaven en liefst te verbeteren. Informatieverspreiding via correspondentie en tijdens vergaderingen was daarbij cruciaal. Hoe organiseerden de Hanzesteden dat? En welke rol speelde Arnhem daarin?
Op 25 november kijken we naar de betrokkenheid van Arnhem en andere Gelderse steden bij de Hanze, de keuze voor Arnhem als vergaderplaats voor overleg over Hanzezaken, en de rol van Arnhem in het verspreiden van informatie over bijvoorbeeld vergaderingen en de kwesties die daar op de agenda stonden. Dat eer en reputatie hierbij een belangrijke rol speelden, blijkt uit oplopende irritatie tussen Arnhem en Harderwijk in het midden van de zestiende eeuw.
Over Maartje A.B.
Maartje A.B. studeerde Geschiedenis aan de Radboud Universiteit, waar ze zich specialiseerde in middeleeuwse en vroegmoderne geschiedenis. Haar huidige promotieonderzoek Communicatie tussen Hanzesteden: onderlinge relaties weerspiegeld (ca. 1450-1650) vindt aan dezelfde universiteit plaats. Ze coördineert het Nederlandse deelproject van Viabundus, een digitale, open source wegenkaart van laat middeleeuws en vroegmodern Noord-Europa (1350-1650) met onder andere een routeplanner, een jaarmarktkalender, en informatie over elementen die reizen over lange afstand beïnvloedde, zoals tollen (). Maartje A.B. houdt een blog bij over haar onderzoek.
28 oktober 2022 – We schrijven 12 juni 1672: de troepen van zonnekoning Lodewijk XIV steken de bij Lobith de Rijn over. Ook Engeland en de bisschoppen van Münster en Keulen hebben de Republiek de oorlog verklaard. De jonge Willem III, die vanuit Arnhem met ontzetting het immense Franse invasieleger de Betuwe ziet binnentrekken, weet het: de Republiek is in groot gevaar. Het wordt een echt Rampjaar, waarin, zoals de traditie wil, het volk redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos was.
Maar waar de Hollanders beefden achter hun waterlinie, werden de landgewesten overlopen en kregen ze een kleine twee jaar Franse bezetting te verduren. Hoe was het zo gekomen, hoe beleefden de Geldersen deze bange jaren en wat waren de gevolgen voor ons gewest?
In dit herdenkingsjaar neemt historicus Maarten Gubbels u 350 jaar terug in de tijd, naar het Gelderland van rond 1672 en analyseert deze roerige tijd, vanuit Gelders en – hoe kan het ook anders – Arnhems perspectief. Was het jaar 1672 een keerpunt in de Gelderse geschiedenis?
Maarten Gubbels is rechtshistoricus, met een speciale interesse in de geschiedenis van Gelderland in de late middeleeuwen en de 16e-17e eeuw. Hij was jarenlang lid van de redactie van het Arnhems Historisch Tijdschrift en is redacteur van Bijdragen en Mededelingen Gelre. Momenteel is hij naast zijn werk bij de Universiteitsbibliotheek van de Radboud Universiteit als adjunct-hoofdredacteur betrokken bij Het Verhaal van Gelderland, de provinciegeschiedenis die dit najaar zal verschijnen.
28 september 2022 – De Duits-Joodse arts Alfred Behrendt. Jenneke Hiensch en Paul van Lunteren gaven een lezing over de Duits-Joodse arts Alfred Behrendt. Alfred Behrendt woonde tijdens de oorlogsjaren met zijn gezin in Arnhem. In september 1944 moest hij zijn huis verlaten en raakte hij betrokken bij een kraamkliniek van het Rode kruis. Deze kraamkliniek was in de laatste oorlogsjaren gevestigd in het park De Hoge Veluwe. De belevenissen in die maanden tekende hij op in zijn dagboek.
Jenneke Hiensch en Paul van Lunteren ontdekten dit dagboek in 2018. Op basis daarvan en van uitgebreid archief- en literatuuronderzoek publiceerden zij in november 2019 het boek Uit nood geboren. Het boek beschrijft het leven en vooral de rol van deze Joodse arts aan het einde van de Tweede Wereldoorlog.
Beide sprekers zijn geboren in getogen in Arnhem. Jenneke Hiensch (1948) heeft jarenlang archiefonderzoek gedaan. Ze was in Veenendaal een van de medeoprichters van het lokaal Historisch Museum. Paul van Lunteren (1990) studeerde onder meer geschiedenis en schreef een aantal boeken over de geschiedenis van Arnhem. Hij is werkzaam in de archiefsector. Het boek Uit nood geboren was na de lezing tegen gereduceerd tarief te koop.
27 mei 2022 – Meneer de Bruin uit de Oeverstraat, een Joodse familiekroniek Wie was Nathan de Bruin, die begraven ligt op de kleine Joodse begraafplaats ‘de Sandberg’ in Arnhem? Een eenvoudige koopman die rond 1800 met zijn gezin in de Oeverstraat woonde. 200 jaar later is hij de stamvader van meer dan 500 mensen. We volgen we hen op hun reis door de tijd. In de dagen van de Republiek werden ze gedoogd of weggejaagd. Onder Napoleon kregen ze het burgerrecht. Alles hebben ze meegemaakt: huwelijk, scheiding, vreugde om geboren kinderen en verdriet als ze stierven of ontspoorden. De mannen verdienden hun brood als slager, textielfabrikant, handelsreiziger, diamantslijper, rechter of arts. Vrouwen werden pensionhouder, directrice van een kindertehuis, journalist of notaris.
Gewone Nederlanders waren zij dus, toen de Duitsers hun land binnenvielen. Niettemin verloren ze een voor een hun rechten, ten slotte hun recht op leven. Uit de kampen en de onderduik keerden veelal getraumatiseerde overlevenden terug. Met de moed der hoop zetten deze kinderen van Nathan de Bruin loyaal hun schouders onder de opbouw van Nederland en begonnen een nieuw leven.
Spreker Daniël van den Bos (Velp, 1952) studeerde in Utrecht, waarna hij zijn militaire diensttijd alternatief doorbracht in Nes Ammim, Israël. Daar ontwaakte zijn belangstelling voor de joodse religie, geschiedenis en cultuur. Tot zijn pensioen werkte hij als docent Recht bij de opleidingen tot verpleegkundige en hulpverlener. Hij publiceerde in 2000 een roman over pesten, ‘De Binding’, in 2010 heruitgegeven met als titel ‘Weerloos’. In 2011 verscheen ‘Baggergoud’ over een tragisch aflopend goudtransport op 11 mei 1940 en hoe daarna een goudstaaf van hand tot hand gaat.
29 april 2022 – De oeroude doch regionale Nederlander: De creatie van de “authentieke Nederlander” in het Openluchtmuseum In 1918 had Arnhem een primeur; het eerste Openluchtmuseum van Nederland opende haar deuren. Het museum wilde de Nederlandse plattelandscultuur, de ware Nederlandse aard en identiteit – die dreigde te verdwijnen – bewaren en tonen aan het publiek. Het museum zette een uitgesproken beeld neer van wat de ware Nederlandse identiteit zou zijn, maar tegelijkertijd is er bij verschillende aspecten een meer ambivalente houding waar te nemen. Is de oer-Nederlander bijvoorbeeld katholiek of protestant?
De vroege geschiedenis van het Openluchtmuseum raakt dus aan talloze grote thema’s die de moeite van het onderzoeken waard zijn in de geschiedwetenschap. Thema’s als identiteit, authenticiteit en nationalisme. Deze concepten zullen tijdens deze lezing aan bod komen met het Openluchtmuseum als sprekend voorbeeld. Ook de relatie met het heden zal niet worden geschuwd. Samen met treffende voorbeelden van reclame-uitingen van het museum wordt de lezing een levendig geheel.
Over de spreker
Bjorn Storm is cum laude geslaagd voor zijn bachelor Geschiedenis aan de universiteit van Utrecht en start volgend jaar een master Cultuurgeschiedenis. Tijdens zijn bachelor schreef hij de eindscriptie over het Openluchtmuseum.
25 maart 2022 – Duistere kwesties. Arnhem is in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw het decor van een geheimzinnig verhaal dat zich letterlijk en figuurlijk onder de grond afspeelt. Er is een bekende Arnhemmer bij betrokken. Als hij na jarenlang te hebben gezwegen een boekje open doet, wordt hij onmiddellijk teruggefloten.
Voor de oorsprong van dit verhaal moeten we terug naar de periode van de Duitse bezetting en belanden we via een Wassenaarse villa in het louche milieu van het Spijkerkwartier. Daar speelt zich een andere – ogenschijnlijk losstaande – affaire af. Of is er een verband?
Stef Ketelaar doet een poging tot reconstructie van twee duistere Arnhemse kwesties. Stef Ketelaar is jurist, historicus en hoofdredacteur van het Arnhems Historisch Tijdschrift.
Precies op de plek waar Maas en Rijn bij elkaar komen en zich vertakken in een delta ontstond het hertogdom Gelre. Lange tijd was het één van de meest succesvolle regio’s in de lage landen, maar toch ging het in de golven van de geschiedenis ten onder.
In deze lezing gaan we op zoek naar de sporen van het voormalige hertogdom Gelre. We ontdekken prachtige kunstwerken en onontdekte pareltjes in onze eigen woonomgeving. Schatten die van een roemrijk gelders verleden getuigen. Ook bekijken we de geschiedenis van Gelderland vanuit een Europees perspectief.
Over de spreker
René Arendsen is al sinds 2003 werkzaam als journalist bij Omroep Gelderland. In de loop der jaren specialiseerde hij zich steeds meer in de kennis van de Gelderse geschiedenis. Naast zijn baan bij Omroep Gelderland studeerde hij van 2008 tot 2014 geschiedenis aan de Universiteit Utrecht. De laatste vijf jaren maakte hij het geschiedenis programma Ridders van Gelre op radio, televisie en sociale media. De twintig delige tv-serie Ridders van Gelre en Ons Verloren Hertogdom werd in 2019 bekroond als beste televisieprogramma van de regionale omroepen in Nederland. In dat jaar verscheen ook een stripboek over het hertogdom Gelre waarvoor hij de tekst voor schreef.
2021
29 oktober 2021 – Vluchteling in eigen land is een uniek verhaal. In haar boek beschrijft Ineke Inklaar voor het eerst hoe kinderen de Slag om Arnhem, de door de Duitsers opgelegde evacuatie en de opvang in Apeldoorn en omliggende dorpen hebben ervaren.
Gebeurtenissen in 1944 die van grote invloed op hun verdere leven zijn geweest. Ineke Inklaar, journalist en dochter van evacués, tekende verhalen op van vijftien oorlogskinderen. De meeste van deze kinderen vertellen hun verhaal voor het eerst. Een verhaal over de Slag, de uittocht en de barre winter van huis en haard verdreven, de honger. De rol van Apeldoorn en het Rode Kruis bij de opvang komt ook uitgebreid aan bod, net als de bureaucratie van de evacuatie en de problemen bij terugkeer. Maar vooral beschrijft dit boek de evacuatie door de ogen van burgers die toen kind waren, maar dat door de oorlog niet meer konden zijn In de voordracht worden deze verhalen nader toegelicht.
Over de spreker
Ineke Inklaar is freelance journalist en tekstschrijver.
2020
25 september 2020 – Arnhems meisje wordt 40 jaar
In 1980 werd het Arnhems meisje ter wereld geholpen: zij heeft veel meegemaakt om deze respectabele leeftijd te bereiken. En néé, zij is geen familie van het fameuze koekje of het grand café, met diezelfde naam: laat staan van het collectief “Arnhemse Meisjes”. Ze is echt en uniek en het oudere zusje van Loesje (38).
Over de spreker
Drs. A.J. (Aris Johannes) Kon was bestuurslid van Prodesse Conamur (1987 – 1995). Hij is een geboren Arnhemmer (1947): was eerder lid van de gemeenteraad van Arnhem en ambtenaar van de Gelderse hoofdstad. Hij studeerde onder andere politicologie en religiewetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
28 februari 2020 – Tegen de “oude lui“ Thorbecke, Arnhem en het liberalisme
De Gelderse hoofdstad Arnhem heeft een bijzondere plaats gehad in het leven van de negentiende-eeuwse staatsman Johan Rudolf Thorbecke. Hij bracht graag zijn vakantieweken door in de mooie omgeving, die hem dierbaar was. De roemruchte Arnhemse Courant begeleidde de opgang van de liberale leider en behoorde lange tijd tot zijn trouwste bondgenoten. De Arnhemse advocaat J.M. de Kempenaer was in 1848 zijn medelid in de grondwetsherzieningscommissie.
Maar Arnhem was ook het toneel van de dramatische krachtmeting. In 1852, toen Thorbecke als minister van Binnenlandse Zaken met harde hand de nieuwe constitutionele bestuursregels oplegde aan de “oude orde”, vertegenwoordigd door de beste vriend van zijn jongere jaren, de commissaris des Konings W.A. Schimmelpenninck van der Oye. In deze afrekening werd het persoonlijke politiek. Of was het omgekeerd?
Over de spreker
Remieg Aerts is hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hij publiceerde over politieke cultuur, democratie, media cultuurgeschiedenis en stadsgeschiedenis. In 2018 verscheen het bekroonde boek Thorbecke wil het. Biografie van een staatsman. Binnenkort verschijnt Denkend aan Nederland. Over geschiedenis, politiek en nationaliteit (Amsterdam: Prometheus 2020)
31 januari 2020 – EHBO-post Klarendal
Postje Klarendal was een EHBO-post in de Arnhemse wijk Klarendal waar vrijwilligers zich bekommerden om slachtoffers tijdens de Slag om Arnhem in september 1944. De hulpverleners kwamen zelfs met hun brancard op de Rijnbrug tijdens de gevechten.
Toen Arnhem moest evacueren bleef de groep bij elkaar. In Kamp ‘t Schut, een voormalig werkkamp voor Joodse mannen tussen Ede en Veenendaal, zetten zij hun werk voort. Ze verleenden eerste hulp aan evacués en boerengezinnen in de omgeving.
Aan de hand van een aantal dagboeken die drie vrijwilligers bijhielden, kon Hans Feijten het boek Postje Klarendal, een Arnhemse medische post in oorlogstijd samenstellen. Het resultaat is een ontroerend en meeslepend ooggetuigenverslag van die laatste oorlogswinter.
Over de spreker:
Hans Feijten werd geboren in Arnhem en was tot zijn pensioen docent Nederlands aan het Stedelijk Gymnasium Leiden. Hij deed een opleiding tot verpleegkundige A. Daarna studeerde hij aan de Nijmeegse Universiteit Nederlandse taal- en letterkunde en Algemene literatuur wetenschap. Met als bijvakken middeleeuwse geschiedenis en Engelse letterkunde.
2019
29 november 2019- Surinaamse plantages van Arnhemse families in de slaventijd
In 1698 vertrok de Arnhemse regentenzoon Gerard de Vree per schip naar Suriname. Hij werd er eigenaar van twee plantages. Na zijn dood in 1726 kwamen de plantages in handen van de regentenfamilie Brantsen. De familie hield de plantages tot het einde van de slaventijd (1863) in bezit.
Deze familie bestierde haar Suriname plantages vanuit Nederland, via gemachtigden in Paramaribo en handelsagenten in Amsterdam. Bert Koene beschrijft in zijn boek De mensen van Vossenburg en Wayampibo, Twee Surinaamse plantages in de slaventijd, de mensen die bij de plantages betrokken waren, van veldslaven tot eigenaren.
In de lezing vertelde Bert Koene vooral hoe het de eigenaren verging en wat de Arnhemse burgerij van hun Surinaamse betrekkingen merkte. De Brantsens hadden bijvoorbeeld een zwarte dienstmeid en besteedden plantagewinsten aan hun buitenplaats Zypendaal.
Lezing door Dr. Bert Koene
25 oktober 2019 – Operatie Market Garden en de betekenis daarvan voor 11 Luchtmobiele Brigade
Dit jaar is het 75 jaar geleden dat de grootste luchtoperatie uit de geschiedenis plaatsvond. Market Garden moest een einde maken aan de Tweede Wereldoorlog in Europa. Voor dit slotstuk werden drie parachutisten divisies ingezet die de essentiële overgangen over de Nederlandse rivieren moesten veilig stellen.
Het liep echter niet zoals verwacht. Vooral de Britten nabij Oosterbeek kregen een gevoelige klap toegebracht. De commandant van 11 Luchtmobiele Brigade, Brigade-generaal Ron Smits, neemt ons mee naar september 1944. Hij vertelt waar lering is getrokken uit het verleden en hoe de Luchtmobiele Brigade nu vergelijkbare operaties uitvoert. Ook gaat hij in op de historische waarde van de operatie en wat dit voor de vorming van hedendaagse militairen betekent. Een interessante lezing voor jong en oud, kort volgend op de jaarlijkse herdenkingen.
Lezing door brigadegeneraal H.G.J.A. (Ron) Smits, Commandant 11 Luchtmobiele Brigade (AASLT)
27 september 2019 – De stille slag. Joodse Arnhemmers 1933-1945
In september herdenkt de stad Arnhem Operatie Market Garden, de Slag om Arnhem die 75 jaar geleden plaatsvond. Twee maanden na deze herdenking zal op 17 november een Joods monument worden onthuld om ongeveer vijftienhonderd Joodse Arnhemmers te herdenken. Zij stierven ver weg in kampen die speciaal voor dat doel, het doden van mensen, waren gebouwd.
In De stille slag. Joodse Arnhemmers 1933-1945 schreef Margo Klijn hoe de stad zich vanaf 1933 voor allerlei problemen gesteld zag en hoe bestuurders en gewone burgers reageerden op deze ongekende gebeurtenissen, vluchtelingen, oorlogsdreiging, bezetting, ontrechting en veranderingen in het bestuur. Deden Nederlanders, Arnhemmers echt niks voor hun Joodse buren zoals zo vaak wordt beweerd? Of is deze opvatting net zo cliché als de mythe ‘wij waren allemaal helden’?
Margo Klijn (Zeist 1944) woont in Arnhem, studeerde Nederlands en is geïnteresseerd in geschiedenis. Haar boek De stille slag. Joodse Arnhemmers 1933-1945 verscheen in 2003. Aan de tweede druk is een lijst van omgekomen Joodse Arnhemmers toegevoegd. In 2017 publiceerde zij Plaats van Ontmoetingen. De geschiedenis van Grote Oord 15 te Arnhem (1482-2017), die ook de geschiedenis van een boekhandel is.
Lezing door Margo Klijn
26 april 2019 – Gesjouw met lijken, gesleep met gedenktekens. Grafcultuur in Arnhem
Wie in Arnhem een begraafplaats wil bezoeken, gaat naar Moscowa. En terecht. Dit gedenkpark uit 1876 is hoog gelegen, fraai ingericht en bezit tal van funeraire bezienswaardigheden.
Toch is er met het funeraire erfgoed van de Gelderse hoofdstad iets vreemds aan de hand. In tegenstelling tot de meeste provinciale hoofdsteden kent Arnhem weinig andere dodenakkers. Natuurlijk werd er tot 1829 in en rond kerken begraven. In de Grote of Eusebiuskerk is daarvan nog een enkel grafmonument te zien. Maar waar begroeven de Arnhemmers in de tussentijd hun doden?
In deze lezing gaat u met dr. Wim Cappers, funerair historicus, op zoek naar funeraire sporen uit de periode 1825-1875. Ook de aanduiding ‘laatste rustplaats’ blijkt in Arnhem een betrekkelijk begrip te zijn. In de negentiende eeuw, maar ook daarvoor en daarna, is er regelmatig gesjouwd met lijken en gesleept met gedenktekens. Op zoek naar de achtergronden van de rusteloze grafcultuur in Arnhem.
29 maart 2019 – De middeleeuwse stadsrekeningen van Arnhem en Zutphen
Het leven in een middeleeuwse stad in Gelderland lijkt op een aflevering van Goede Tijden Slechte Tijden. Dat zegt historicus Rudolf Bosch op basis van zijn onderzoek naar de stedelijke financiën in het hertogdom Gelre in de late middeleeuwen. Hij promoveerde vorig jaar aan de Rijksuniversiteit Groningen.
De middeleeuwse stadsrekeningen staan vol met informatie over het dagelijkse leven in de Gelderse steden. In 1455 dwong het stadsbestuur Blauwe Beth om ‘met haar gesellinnen’ te verhuizen naar een minder prominente plek in de stad. Dat bleken dames van lichte zeden. Het stadsbestuur wilde de dames verwijderen van de oude locatie vlakbij het stadhuis. Een ander verhaal speelt zich af in Zutphen. In 1538 ontstond er een groot volksoproer tegen de bestuurlijke elite voor het stadhuis. De stad zat zo diep in de schulden dat burgers inspraak eisten in het bestuur. Wat dat betreft, is er in honderd jaar weinig veranderd.
22 februari 2019 – Onderzoek in rivierengebied
John Mulder heeft tijdens verschillende onderzoeken in het rivierengebied onder andere de ontdekking van het Romeinse fort te Meinerswijk in 1979 gedaan. De hypothese van Mulder was en is nog steeds dat de hoofdstroom van de Rijn aan het begin van de jaartelling van Pannerden via Haalderen, Bemmel, Elst naar Driel liep. Bij Elst is aan weerszijden van de toenmalige Rijnloop een Romeinse tempel gevonden. Tussen Elden en Driel denken wij de Drususgracht te vinden. Jan Verhagen en anderen zijn het er niet mee eens, maar John Mulder heeft nog steeds geen steekhoudende argumenten dat het niet zo is.
25 januari 2019 – Geallieerde luchtfoto-spionage boven Nederland bij de Slag om Arnhem
Het gebruik van luchtfotografie door de geallieerden gedurende de Tweede Wereldoorlog was een van de belangrijkste manieren om informatie over het Duitse bezette West-Europa te verzamelen. In de lezing ging Robert Voskuil. met behulp van een groot aantal voorbeelden in op de rol van de luchtfoto’s bij de spionage boven Nederland. De nadruk lag daarbij op het gebruik van de foto’s voor, tijdens en na de Slag om Arnhem in 1944. Deze luchtfoto’s vormen nu een belangrijke en kostbare historische bron van informatie.
2018
30 november 2018 – Het Rijn IJssel College: De geschiedenis van het Middelbaar Beroepsonderwijs in Arnhem e.o.
Oud-unitdirecteur van Rijn IJssel, Peter de Krijger, pakte na zijn pensioen de geschiedschrijving van Rijn IJssel en het Arnhemse mbo ter hand. Geen eenvoudige klus, want door de vele fusies en verhuizingen bleken archieven verloren te zijn gegaan. In zijn boek ´De toekomst kent een rijk verleden´ schetst de auteur het ruim 140-jarig levensverhaal van Rijn IJssel tegen de achtergrond van sociaal-politieke veranderingen en de geschiedenis van Arnhem. Zo beschrijft hij bijvoorbeeld het ontstaan van de economische crisis van de jaren tachtig. De gevolgen daarvan voor Arnhemse werkgevers en wat er in de regio en Arnhemse MBO-sector verandert in die jaren. Het boek is rijk geïllustreerd met talloze foto’s uit de collecties van het Gelders Archief. Tijdens de presentatie zal onder andere stil gestaan worden bij de vraag: Waarom dit boek?, het proces van informatie verzamelen en wordt u aan de hand van beelden meegenomen in de geschiedenis van Rijn IJssel.
26 oktober 2018 – De Beeldenstorm (1566) en Alva’s Raad van Beroerten in Arnhem
Wat merkten de inwoners van zestiende-eeuws Arnhem van de hagenpreken en beeldenstormen in het hertogdom Gelre? In vroeger tijden was men ervan overtuigd dat beeldenstormers ook in Arnhem vernielingen aanrichtten: ‘Ann[o] 1566 werden in Arnhem door het Gemeen in de Kerken de Beelden Verbrooken.’ Hoewel de situatie in de stad gespannen was, bleef de Arnhemse magistraat de situatie meester. Toen de hertog van Alva naar de Nederlanden kwam om het regeringsgezag te herstellen, riep hij een uitzonderingsrechtbank in het leven om verantwoordelijken voor de ‘troebelen’ te straffen. Alva’s harde hand werd gevoeld in Arnhem: vijftien inwoners werden door de ‘Bloedraad’ gevonnist. Wat hadden deze personen op hun geweten? Welke maatregelen werden er door het Hof van Gelre genomen tegen de oplopende spanningen gedurende 1566? In de voordracht wordt ingegaan op deze en andere vraagstukken.
Lezing door Sander Wassing.
28 september 2018 – De renovatie van Malburgen
Met een eerste aanzet rond 1900 in Engeland kwam kort voor de oorlog in vele landen van Europa en ook Nederland, de zogenaamde tuinstadgedachte tot ontwikkeling. De verstopte en overbevolkte binnensteden moesten een uitweg zoeken buiten de binnenstedelijke grenzen. Zo werd in 1935 besloten dat Arnhem alleen ten zuiden van de Rijn kon worden uitgebreid. De architecten/stedenbouwkundigen Grandpré Molière en Verhagen ontworpende tuinstad Malburgen. Slechts een kleine honderdtal huizen werd voor de oorlog gebouwd. Tijdens de slag om Arnhem zijn deze eerste huizen verwoest. Het merendeel van de oorspronkelijke bebouwing is van na de oorlog.
In 2008 werden ir. Dick van Ouwerkerk en ir. Herman Mens gevraagd toe te treden tot het Kwaliteitsteam Malburgen. Oude schoolgebouwen en gebouwen voor zorgvoorzieningen zijn gesloopt. Daarvoor in de plaats is de nieuwbouw van de Spil gekomen, een multifunctioneel wijkcentrum met twee scholen, kinderdagverblijf, wijkcentrum en sportzaal. In een bestaande kerk werd een moskee gevestigd. Ook de winkelvoorzieningen werden in deze periode opgeknapt.
20 april 2018 – Moscowa van begraafplaats naar begraafpark
Moscowa bestaat sinds 1876 als begraafplaats en vele Arnhemmers vinden er hun laatste rustplaats. Dat maakt het tot een interessante plek in Arnhems historie, maar er is meer wat Moscowa zo boeiend maakt. De opbouw van het park en de bijzondere bomen zijn een verhaal waard, maar wist u bijvoorbeeld dat het grote lege terrein bij de ingang wel degelijk een functie heeft? In tijden van nood kan hier snel en massaal begraven worden….. Of dat er een graf is met een echte brievenbus waar eens per jaar post bezorgd wordt?
30 maart 2018 – De Ludieke opstand in Arnhem
In zijn lezing De ludieke opstand in Arnhem neemt Marko Otten ons mee naar het midden van de jaren zestig van de vorige eeuw. Een unieke periode, waarin de generaties elkaar openlijk in de haren vliegen. Het gebeurt onverwacht, met een grote heftigheid en over de volle breedte van het huiselijk en cultureel-maatschappelijk leven. De interactie tussen jong en oud ontaardt al snel in een ludiek spel. De componenten zijn rookbommen, witte fietsen, popmuziek, spijkerbroeken, protestmarsen en zakjes krenten. Het gezag reageert met wettige en onwettige middelen, met zoete broodjes en keihard politiegeweld. De confrontaties spelen zich af op straat en in de media. Pas na 1970 keert het tij.
De verschijningsvormen van de sixties zijn buitengewoon kleurrijk en karakteristiek. Provo is een product van de tijdgeest; het provocisme treft men overal aan: bij Dylan, the Beatles en the Who, bij de kunstenaars van Zero en Fluxus, en bij schrijvers als Gerard Reve en Willem Frederik Hermans. Behalve in de Randstad krijgt Provo fans en navolgers in Brussel, Londen, New York, Milaan, Keulen, Praag, San Francisco, Stockholm en natuurlijk Arnhem…
23 februari 2018 – Christine Bader, de zuigelingenzorg en het Irene Kinderziekenhuis
Christine Bader (1878-1965) was van 1904 tot 1965 werkzaam als arts, en later als kinderarts, in Arnhem. In eerste instantie vestigde zij zich als “Tweede Geneeskundige” van het KinderZiekenhuis Arnhem. In de periode van 1904-1921 specialiseerde zij zich als kinderarts en nam het initiatief tot oprichting van een vereniging voor zuigelingenzorg. Zij heeft de basis gelegd voor de integrale zuigelingen- en kleuterzorg op wijkniveau, met consultatiebureaus. Het KinderZiekenhuis Arnhemwerd als één van de eerste kinderziekenhuizen in Nederland opgericht in 1881. Na de geboorte van prinses Irene, als tweede dochter van prinses Juliana, in 1939 werd het KinderZiekenhuis Arnhem hernoemd tot Irene KinderZiekenhuis. Dit was in de traditie van de andere Nederlandse kinderziekenhuizen.
De voordracht van Wim Brussel, kinderarts, ging in op het leven van Christine Bader en haar betekenis voor de zuigelingen- en kleuterzorg in de vorige eeuw en belichte de geschiedenis van het Irene KinderZiekenhuis.
19 januari 2018 – Sloop en wederopbouw
De onlangs overleden oud-archivaris van Arnhem Klaas Schaap verzuchtte wel eens: “Wanneer er een boom wordt gekapt, is in Arnhem de wereld te klein; maar tegen de sloop van een gebouw lijkt niemand bezwaar te maken”. Hij had gelijk: veel mooie gebouwen zijn na de oorlog gesloopt. Het lijkt wel of de verwoestingen in de oorlog en de rücksichtslose dadendrang in de wederopbouwtijd hebben geleid tot een vorm van gelatenheid. Arnhem is een lelijke stad; het doet er niet zoveel meer toe.
In deze lezing zal Wim Lavooij, stedenbouwkundige, proberen uit te leggen wat bestuurders, stedenbouwkundigen, projectontwikkelaars en ook de Arnhemmers heeft bewogen om na de oorlog alsnog zoveel vaak mooie gebouwen te slopen. Welke ideeën hadden zij en waarom ging dat ten koste van gebouwen die we nu monumentaal en onvervangbaar zouden noemen?
